به خودتان بها دهید
سوالات مسابقه IYPT از سرتاسر دنیا فرستاده می شود و حل آن می تواند ارزش علمی بسیار بالایی داشته باشد. با کمک معلم خود، بهترین حل هایتان را منتشر کنید حتی میتوانید به مجله جهانی IYPT فکر کنید. علاوه بر این سوالی که در ذهن شما ایجاد شده است، ممکن است سوال منتخب سال بعد باشد. خودتان را دست کم نگیرید و با کمک معلم خود سوالات جالب را برای IYPT بفرستید.
در دنیای حرفه‌ای مرسوم است که نتایج تحقیقات علمیِ جدید، در قالبِ مقالاتِ علمی (Scholarly papers یا به اختصار Paper) منتشر می‌شود. مقالاتِ علمی در مجلاتِ علمی (Scientific journals) چاپ می‌شوند. اکثر مجلاتِ علمی، جنبه‌ی بین المللی دارند و از زبانِ انگلیسی استفاده می‌کنند. تمامیِ مجلاتِ معتبر دارای وبگاهِ اینترنتی هستند و ارائه یا دریافت مقاله از همین طریق قابل انجام است. مخاطبین معمولاً به جای دریافت کلِ مجله، تنها مقاله‌ی موردِ نظرِ خود را دانلود می‌نمایند.
البته ممکن است نتایجِ تحقیقات در قالبِ کتاب نیز منتشر شود، اما معمولاً نتایجی که در کتاب منعکس می‌شوند، نسبت به مقالات، چند سال تاخیر دارند. مزیتِ مقالات این است که نتایجِ آخرین دستاوردها را همراه با جزئیات در اختیارِ ما قرار می‌دهند، در مقابل، کتاب‌ها جامعیتِ بسیار بیشتری دارند و برای آموختنِ مطالب، مناسب‌تر هستند.
در دانشگاه یکی از معیارهای اصلیِ سنجشِ افراد، کیفیت و کمیتِ مقالاتی است که به چاپ رسانده‌اند.
نتایجِ کارِ خود را مقاله کنید
هر مطالعه‌ی علمی دارای ارزش است، اما لزوماً به چاپِ مقاله منجر نمی‌شود. شرطِ اول برای چاپِ مقاله، جدید بودنِ تحقیق است. به این معنا که باید حداقل در یک جنبه، دارای نوآوری باشد، مثلاً تحلیلی متفاوت، بررسی با ادواتی جدید، شیوه‌ی آزمایشی که تاکنون انجام نشده یا نظریه‌ای که در برخی جزئیاتش جدید است. نوآوری ممکن است در جنبه‌ای بسیار جزئی صورت گیرد، تعدادِ بسیار محدودی از مقالات وجود دارند که برای اولین بار در جهان، یک پدیده‌ی کلیِ جدید را معرفی می‌نمایند. بنابراین نباید از مقاله انتظارِ بیش از حد داشت. در واقع هر مقاله یک گزارشِ علمی از کارِ پژوهشی است. این پژوهش می‌تواند حلِ سوالاتِ IYPT باشد، به شرط اینکه دارای نوآوری باشد.
از کجا نوشتن را شروع کنیم؟
قبل از هر چیز باید دورنمایی کلی از آنچه که می‌خواهیم بنویسیم در ذهن داشته باشیم. خواندنِ مقالاتِ دیگر ما را به سمتی که نیاز داریم هدایت می‌کند: اینکه چه مسیری را باید بپیماییم و چه مجله‌ای برای چاپِ مقاله‌ی ما مناسب است. پس به عنوانِ توصیه‌ی اول، باید گفت که برای مقاله نوشتن، بایستی مقاله خواند!
نکاتِ دیگری نیز بایستی هنگامِ نوشتنِ مقاله در نظر گرفته شود. این نکات را به تفصیل در ادامه شرح داده‌ام:
دقتِ علمی
کار پژوهشی باید به شیوه‌ای بیان شود که قابلِ ارزیابی و داوری باشد. بخشِ نظری بایستی با زبان ریاضی و بر مبنای نظریاتِ شناخته شده‌ی قبلی استوار شود و بخشِ تجربی بایستی با روشی معتبر (Valid) و مشخص و قابل تکرار انجام شده و توضیح داده شود.
همچنین داده‌‌گیری و کشیدنِ نمودار بایستی با توجه به روشی که در صفحات راهنما توضیح داده شده، انجام شده باشد.
متنِ روان
متنِ مقاله بایستی تا حد ممکن قابلِ فهم باشد. لازم نیست تمامِ مفاهیمِ فیزیکیِ ابتدایی توضیح داده شود، بلکه آن قسمت از کار که برای عموم ناواضح است توضیح داده می‌شود. مهارت در فهمِ اینکه چه چیزی توضیح داده شود و چه چیزی بر عهده‌ی خواننده گذاشته شود، با خواندنِ مقالات و تجربه به دست می‌آید.
اطلاعاتِ کافی
تمامیِ اطلاعاتِ لازم برای درکِ مقاله، بایستی همراه با مقاله ارائه شود. این اطلاعات شاملِ موادِ آزمایش، نحوه‌ی انجامِ آزمایش و پروتکل‌های مورد نیاز می‌باشد. برخی مواقع اطلاعاتِ تکمیلی مانندِ فیلم‌ها و عکس‌های آزمایش در صفحاتِ اینترنتیِ مجلات، تحت عنوانِ Supplementary materials یا عناوینِ مشابهِ دیگر، قرار داده می‌شود.
ارجاعِ مناسب
برای نوشتنِ مقاله بایستی به مقالاتِ مشابهی که قبلاً چاپ شده، مخصوصاً مقالاتِ اخیر، اِشراف داشته باشیم تا اولاً از تکراری نبودنِ مقاله‌ی خود مطمئن شویم و ثانیاً بتوانیم از نتایجِ کارِ دیگران بهره ببریم. ضمن اینکه مطالعه‌ی مقالاتِ مشابه می‌تواند در جهت‌گیریِ صحیحِ مقاله‌ی ما موثر باشد.
استفاده از نتایجِ مقاله‌ی دیگران را ارجاع یا استناد (Citation) می‌نامند. در هر قسمتی از متنِ مقاله که از نتایجِ کارِ دیگران بهره می‌گیریم، بایستی به سندِ آن نیز اشاره کنیم. اشاره به سند، با فرمتی که مجله تعیین می‌کند نوشته می‌شود. مثلاً ممکن است تنها شماره‌گذاری انجام شود و یا اسمِ نویسنده و سالِ چاپ مقاله ذکر شود. آدرسِ تمامِ ارجاعاتِ اشاره شده، در پایانِ مقاله تحتِ عنوانِ References قرار داده می‌شود.
کپی کردنِ مستقیمِ قسمتی از متنِ مقالاتِ دیگران ممنوع بوده و تحت عنوانِ تقلب یا انتحال (Plagiarism) شناخته می‌شود، مگر اینکه آن متن دوباره بازنویسی شده یا درونِ گیومه گذاشته شود و در هر دو حالت به سندِ آن اشاره شود.
ساختارِ مناسب
متنِ مقاله بایستی دارای ساختار منطقی باشد و پیوستگیِ متن در آن لحاظ شده باشد. مجلاتِ مختلف، ساختارهایی با جزئیاتِ متفاوت را پیشنهاد می‌نمایند، اما مواردی کلی وجود دارد که در اکثر ساختارها رعایت می شود:
- عنوانِ مقاله: عنوانِ مقاله بایستی منعکس کننده‌ی محتوای مقاله باشد. انتخابِ عنوانِ کوتاه به گونه‌ای که موضوعی بیش از محتوای مقاله را دربربگیرد، یا عنوانی بلند که شاملِ جزئیاتِ ناکارآمد باشد، صحیح نیست.
- نام نویسندگان و وابستگی (Affiliation) آن‌ها: نام نویسندگان معمولاً به ترتیبِ میزانِ مشارکتِ آن‌ها در مقاله نوشته می‌شود. البته گاهی نامِ استاد، بدون در نظر گرفتنِ میزان مشارکت، در ابتدا یا انتهای اسامی (طبقِ مرسوم) آورده می‌شود. وابستگیِ افراد با توجه به موسسه‌ای که در آن پژوهش را انجام داده‌اند تعیین می‌شود. مثلاً نام مدرسه یا دانشگاهِ محلِ تحصیل.
نکته: محدودیتی برای تعدادِ نویسندگان در مقاله وجود ندارد، اما عرف بر این است که تعدادِ نویسندگان با کیفیتِ کارِ پژوهشی متناسب باشد.
نکته: تمامیِ افرادی که عنوانِ نویسنده را در مقاله از آنِ خود می‌کنند می‌توانند از آن، در رزومه‌ی خود استفاده کنند. البته ممکن است در بررسیِ رزومه، جایگاهِ فرد در ترتیبِ اسامی، دارای اهمیت باشد.
نکته: عنوانِ Corresponding author به کسی گفته می‌شود که دیگران می‌توانند در مورد مقاله با او در ارتباط باشند. معمولاً این فرد کسی است که پروژه را هدایت می‌کند.
- چکیده (abstract): چکیده معمولاً با توضیحی بسیار مختصر از کلیتِ پدیده شروع می‌شود. سپس پژوهشِ انجام شده، توضیح داده می‌شود و در نهایت نتایجِ پژوهش ذکر می‌گردد. معمولاً مجلات محدوده‌ای برای تعدادِ کلماتِ چکیده تعیین می‌نمایند.
- کلماتِ کلیدی (Keywords): کلماتی است که فکر می‌کنید یک پژوهشگر، با انتخابِ آن‌ها می‌تواند به مقاله‌ی شما دسترسی پیدا کند.
نکته: در فیزیک می‌توان از استانداردِ کلماتِ کلیدی (PhySH یا PACS) استفاده نمود.
- مقدمه (Introduction): این بخش شاملِ روالِ تاریخیِ مبحث و عنوان کردنِ پیشینه‌ی فکریِ موردِ نیازِ خواننده است. معمولاً در بخشِ مقدمه تعدادِ ارجاعات زیاد است. این ارجاعات سنگِ بنایِ پژوهش را مشخص می‌نمایند.
- بدنه‌ی مقاله (Main body): قسمت‌های بعدیِ مقاله، بسته به نوعِ نگاه ما به مسئله و استانداردهای مجله، می‌تواند ساختارهای مختلفی به خود بگیرد. اما به طور کلی می‌توان ساختارِ زیر را برای یک مقاله پیشنهاد نمود:
- بخشِ تجربی (Experimental setup/results): توضیحِ نحوه‌ی انجامِ آزمایش و بیانِ نتایجِ آزمایش
- بخشِ نظری (Theoretical calculations): توضیحِ ریاضیِ پدیده که بر مبنایِ فیزیکِ اثبات شده قرار می‌گیرد.
- محاسباتِ عددی (Numerical simulations): توضیحاتِ الگوریتمِ شبیه سازی رایانه‌ای و بیانِ نتایجِ آن.
- بحث و تحلیل (Discussion and analysis): مقایسه‌ی بخش‌های قبلی با هم و تفسیر و نتیجه‌گیری در موردِ پدیده. این بخش، تعیین کننده‌ی اهمیتِ کارِ پژوهشی ماست و در نتیجه مهم‌ترین بخشِ مقاله است و باید با دقتِ خاصی نوشته شود.
- نتیجه‌گیری (Conclusion): بیانِ کارِ انجام شده در مقاله با تاکید بر جنبه‌ی نوآورانه‌ی مقاله. تفاوتِ این بخش با جملاتِ پایانیِ خلاصه‌ی مقاله، در بیانِ جزئیاتِ بیشتر و تحلیلِ مفصل‌تر است.
- تشکر (Acknowledgment): تشکر از افراد یا نهادهایی که در پژوهش نقشِ مثبتی داشته‌اند اما میزانِ مشارکتِ آن‌ها کمتر از حدی بوده است که به عنوانِ نویسنده ذکر شوند.
تشکر هیچ امتیازِ کاریِ مثبتی برای افراد ایجاد نمی‌کند و صرفاً یک رسمِ اخلاقی است.
- مراجع (References): لیستِ مراجعِ موردِ استناد در مقاله. این لیست با فرمتی که مجله تعیین می‌کند نوشته می‌شود. مثلاً ممکن است ابتدا نام نویسنده ذکر شود و سپس نام مقاله و یا ابتدا نام مجله ذکر شود و سپس نام نویسنده و...
چگونه مجله‌ی مورد نظرِ خود را بیابیم؟
در دنیا بیش از 14,000 مجله بین‌المللی مختلف وجود دارد. انتخابِ مجله‌ی مناسب برای چاپِ نتایجِ کارِ پژوهشیِ ما، بستگی به عواملِ مختلفی دارد. از قبیلِ: ارتباط کارِ ما با موضوعِ کاریِ مجله، علاقمندیِ مجله به مدلی که پژوهشِ ما بر مبنای آن استوار شده، کیفیتِ کارِ پژوهشی و کیفیتِ نگارشِ مقاله و معیارهای دیگری که ما از مجله انتظار داریم.
یکی از روش‌های ساده برای شناختِ مجلات، دقت به عنوانِ مجلاتی است که مقالاتِ مشابهِ کارِ ما را چاپ کرده‌اند. با خواندنِ مقالات، به این پی خواهیم برد که هر مجله چه مدلِ پژوهشی را می‌پسندد و چه کیفیتِ کاری را انتظار دارد.
از طرفی ما دوست داریم مقاله‌مان در مجلاتی چاپ شود که بیشتر خوانده می‌شوند و در نتیجه بیشتر مورد استناد قرار می‌گیرند. از همین رو، یک ضریب برای تعیینِ کمیتِ استناد به مجلات در نظر گرفته می‌شود. این کمیت ضریبِ تاثیر (Impact factor یا به اختصار IF) نامیده می‌شود و بیانگرِ تعدادِ میانگینِ ارجاع به مقالاتِ آن مجله در یک سالِ اخیر است. مثلاً IF(2015):1.2 یعنی در سال 2015 به طور میانگین، هر مقاله‌ی آن مجله 1.2 بار موردِ استنادِ دیگر مقالات در تمامِ مجلات قرار گرفته‌است. معمولاً رقابت برای چاپِ مقاله در مجلاتی که IF بالاتری دارند، بیشتر است.
ابزارِ نوشتنِ مقاله
برخی مجلات فایلِ Word و PDF مقاله را قبول می‌نمایند، اما اکثر مجلات علاقه دارند مقاله با ابزارِ LATEX (بخوانید لَتِک) نوشته شده باشد. درباره‌ی این ابزار در کلاسِ درسی توضیح داده خواهد شد. در حالِ حاضر، اکثرِ مجلات مقاله‌ی دست‌نویس را قبول نمی‌کنند.
همچنین تمامیِ شکل‌ها و نمودارها بایستی با فرمتی که مجله تعیین کرده ذخیره شده باشند.
ترتیبِ زمانیِ نوشتنِ متن
ترتیبِ زمانیِ نوشتنِ قسمت‌های مختلفِ مقاله هیچ دستورِ خاصی ندارد، هر کس با توجه به علاقه‌ی خود مقاله را شروع می‌کند: ممکن است دوست داشته باشیم اول بخش آزمایش را بنویسیم، بعد نتیجه گیری، سپس مقدمه و سپس چکیده و... (یا هر ترتیبِ زمانیِ دیگری)، مهم این است که ساختارِ مقاله طبقِ نکاتی که گفته شده است، چیده شود.
سخنِ آخر
واقعیت این است که نوشتنِ مقاله در دورانِ دانش آموزی، چیزی فراتر از انتظار است، اما برای افرادی که دوست داشته باشند نتیجه‌ی کارِ خود را به اطلاعِ عموم برسانند، یکی از بهترین راه‌ها، انتشار گزارش در مجلاتِ علمی است. هرچند نوشتنِ مقاله، کار ساده‌ای نیست، اما مقالاتِ علمی سالیانِ سال ابزارِ پیشرفتِ علم بوده و با رشدِ تکنولوژی و دستیابیِ عمومی به اخبارِ آخرین دستاوردها، این ابزار نقشِ پررنگ‌تری یافته است. مقالاتِ علمی، نتیجه‌ی زحماتِ افرادی را منعکس می‌نماید که کارِ خود را جدی گرفته‌اند و همت نموده‌اند تا دیگران را نیز از آن مطلع سازند. اگر شما نیز جزء افرادی هستید که فکر می‌کنید حرفی برای گفتن دارید، ولو کوچک، من مقاله را پیشنهاد می‌کنم، تنها کمی اراده لازم است...
دستِ حق به همراهتان
- طبقه بندی: صفحات راهنما